Անուշ Տիտանյան

Դոկումենտալիստ, բազմաթիվ տեղական և միջազգային կինոփառատոնների մրցանակակիր Արման Երիցյանը «ARTահերթ արվեստ» դասախոսությունների շարքի շրջանակներում անդրադարձել է աշխատանքում և, առհասարակ, կյանքում ինտիմ գոտու իդենտիֆացմանն ու սոցիալական հեռավորության պահպանման անհրաժեշտությանը։

Այս երևույթը խիստ արտահայտվում է նաև դոկումենտալ ֆիլմարտադրության մեջ։ Ռեժիսորի և հերոսի մեջ ստեղծվում են ընկերական հարաբերություններ, հերոսը դադարում է դիտարկվել որպես նախագծի սուբյեկտ, և առաջանում է մի բարդ խնդիր՝ հասկանալ և պահպանել հերոսի ինտիմ տարածությունը, «գաղտնիքը», որը նա վստահել է իր ընկերոջը (դոկումենտալիստին), կարողանալ սինթեզել և ճիշտ մատուցել տեղեկությունը։ Մյուս կողմից էլ, իրականությունը կորցնելու վախը երբեմն ռեժիսորական սրիկայություն է պահանջում, քանի որ լինում են դեպքեր, երբ տարածությունը չխախտելու դեպքում չես տեսնի մարդու անձնականը, խորքայինը, այսինքն կձախողվեն արժեքավոր ֆիլմ ստեղծելու բոլոր ջանքերը։

Երիցյանն անդրադարնում է նաև «թիթեռի» օրենքին, որն է՝ չխախտել իրականությունը, չմտցնել կամ չհանել իրավիճակին ի սկզբանե խորթ իրեր կամ երևույթներ։ Դոկումենտալ ֆիլմարտադրության մեջ սա ամենակարևոր և հիմնային կանոններից է, որը ֆիլմարտադրողն իրավասու չէ խախտել։ Այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր սահմանմանը հետևում է բացառությունը, որը տվյալ դեպքում մարդկային գործոնն է։

Այս հոդվածում կանդրադառնանք Երիցյանի «Մեկ, երկու, երեք», «Բաց երկնքի տակ» և «Բարև, Ֆելլինի» ֆիլմերի կադրից դուրս մնացած դիպվածներին։

«Մեկ, երկու, երեք» ֆիլմը պարի և երգի խմբի մասին է, որի հերոսներից մեկը՝ Միքայելը, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո աղբ է հավաքում տանը։ Ֆիլմի նկարահանման աշխատանքների առաջին հինգ ամիսը հերոսը չի համաձայնել ցույց տալ իր բնակարանը նկարահանող խմբին, մինչդեռ նկարահանումների ավարտին արդեն հերոսը ռեժիսորի խորհրդով նույնիսկ համաձայնվում է տասնամյակներ անց մաքրել տունը աղբից։

«Բաց երկնքի տակ» ֆիլմը պատմում է երկու անօթևանների մասին,  որոնց հետ կապն ու մարդկային հարաբերությունների կոմպոնենտը, նույնպես, ֆիլմի հաջողության կարևորագույն գործոններից է։ Նրանք՝ լինելով ծայրահեղ ծանր, մահամերձ վիճակում, չէին ցանկանում ընդունել նկարահանող անձնակազմի օգնությունը։ Երիցյանը նշեց, որ նոր տարվա նախօրյակին նրանք համաձայնվեցին բախնիք գնալ, և հենց այդտեղ էլ սկսվեցին ֆիլմի նկարահանումները։ Ամանորի գիշերը Երիցյանը, նկարահանող խումբն ու ֆիլմի հերոսները միասին անցկացրին՝ խմելով այն օղին և ուտելիքները, որը սովորաբար անօթևաններն ունենում էին։

Ինչ վերաբերում է «Բարև, Ֆելլինի» ֆիլմին, հերոսուհին խարիզմատիկ և միայնակ Աննան է, ով՝ ըստ Երիցյանի, ամբողջովին բացվել էր տեսախցիկների առաջ, սակայն ամբոջ ֆիլմը դիմակահանդես էր հիշեցնում, և ոչ մի դրամա չկար։ Դոկումենտալիստը պատմում է, որ նկարահանման վերջին օրը ինքը որոշեց հերոսուհուն ասել, որ նրանք այլևս չեն հանդիպելու, քանի որ նկարահանումներն ավարտվում են ։ Աննա հուզվեց, ինչպես ակնկալում էր նկարահանող խումբը, և, ինտիմ գոտի մուտք գործելով և փոքր-ինչ խախտելով բարոյականության նոռմերը, տեսախցիկը որսաց կադրեր, որոնք հստակ ցույց էին տալիս հերոսի և դոկումենտալիստի փոխհարաբերությունները որպես ընկերներ։

Հետևաբար, վավերագրական ֆիլմարտադրության մեջ սոցիալական հեռավորության պահպանման և  հերոսի հետ մտերմանալու սահմանը թեև շատ նուրբ, բայց անասելի կարևոր և նշմարելի է։